Żyto

Ten artykuł dotyczy zboża. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Żyto

Żyto zwyczajne
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	wiechlinowate
Rodzaj	żyto
Nazwa systematyczna
Secale L. Sp. Pl. 84. 1753
Typ nomenklatoryczny
Secale cereale L.[3]
Synonimy
Gramen Ség.[4][3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Żyto (Secale L.) – rodzaj roślin jednorocznych, rzadziej dwuletnich^[5] z rodziny wiechlinowatych. Liczy 9 gatunków^[4]. Rośliny te występują w południowej i południowo-wschodniej Europie, w północnej Afryce oraz zachodniej Azji, na wschodzie sięgając po zachodnie Himalaje i region Sinciang w zachodnich Chinach. Jeden gatunek (S. africanum) rośnie w Południowej Afryce^[4].

Ze względów gospodarczych najważniejsze znaczenie ma żyto zwyczajne S. cereale^[6].

Morfologia

Pokrój

Trawy kępowe, bez rozłogów^[7]. Źdźbła zwykle prosto wzniesione^[5].

Korzenie

Silnie rozwinięty system korzeniowy (łączna długość korzeni jednej rośliny wraz z włośnikami sięgać może ponad 10 tys. km)^[8].

Liście

W pączku zwinięte, później płasko rozpostarte^[7].

Kwiaty

Zebrane w dwukwiatowe kłoski (czasem ze szczątkowym trzecim kwiatem), a te w dwurzędowe, gęste kłosy^[5]. Kłoski siedzą na osi kłosa pojedynczo. Plewy są zaostrzone i zaopatrzone w wyraźny kil. Plewka dolna z długą i szorstką ością^[7].

Owoce

Ziarniaki o kształcie podłużnym, nieco bocznie spłaszczone, z podłużnym wgłębieniem i owłosionym wierzchołkiem^[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny wiechlinowatych (Poaceae), rzędu wiechlinowców (Poales)^[2]. W obrębie rodziny należy do podrodziny wiechlinowych (Pooideae), plemienia Triticeae^[9].

Wykaz gatunków^[4]

• Secale africanum Stapf
• Secale anatolicum Boiss.
• Secale cereale L. – żyto zwyczajne
• Secale ciliatoglume (Boiss.) Grossh.
• Secale iranicum Kobyl.
• Secale segetale (Zhuk.) Roshev.
• Secale strictum (C.Presl) C.Presl – żyto krzyca, żyto pastewne
• Secale sylvestre Host
• Secale vavilovii Grossh.

Żyto zwyczajne skrzyżowane z pszenicą dało mieszańca – pszenżyto ×Triticosecale^[10].

Zastosowanie

Żyto zwyczajne jest popularną rośliną uprawną. Z ziaren wyrabia się mąkę, którą stosuje się głównie do wypieku chleba. Produkuje się z nich też etanol. Ziarno żyta stosowane jest także do wyrobu pasz dla drobiu, bydła i trzody chlewnej^[10]. Z żyta wyrabia się także zielonkę, kiszonkę, użytkuje się siano^[11]. Siano służy m.in. do wyrobu tarcz łuczniczych^[8].

Z innych gatunków jako roślinę pastewną wykorzystuje się żyto krzyca S. strictum (≡ S. montanum)^[11].

Przypisy