 | Nie mylić z: Bhutan (państwo). |
Butan
| |
| Nazewnictwo | | | | Nomenklatura systematyczna (IUPAC) | butan | | Inne nazwy i oznaczenia | | n-butan | |
| Ogólne informacje |
| Wzór sumaryczny | C4H10 |
| Inne wzory | CH
3−CH
2−CH
2−CH
3 CH
3(CH
2)
2CH
3 |
| Masa molowa | 58,12 g/mol |
| Wygląd | bezbarwny gaz[1], prawie bezwonny[2] |
| Identyfikacja |
| Numer CAS | 106-97-8 |
| PubChem | 7843 |
| |
| InChI | InChI=1S/C4H10/c1-3-4-2/h3-4H2,1-2H3 | | InChIKey | IJDNQMDRQITEOD-UHFFFAOYSA-N | |
| Właściwości | | | | Gęstość | 0,0027091 g/cm³ (0 °C, 1013 hPa)[2]; gaz
0,6011 g/cm³ (w punkcie wrzenia)[2]; ciecz | | | | Rozpuszczalność w wodzie | | słabo rozpuszczalny: 61,2 mg/l[3] | | w innych rozpuszczalnikach | | bardzo dobrze w etanolu, eterze i chloroformie[1] | | | | Temperatura topnienia | −138,29 °C[2] | | Temperatura wrzenia | −0,5 °C[1][2][3] | | Punkt potrójny | −138,3 °C[2]; 0,7 Pa[2] | | Punkt krytyczny | 152,0 °C[2]; 3,796 MPa[2]; 0,228 g/cm³[2] | | logP | 2,89[2][3] | | Współczynnik załamania | 1,3326 (589 nm, 20 °C)[1] | | Prężność pary | 2,081 bar (20 °C)[2]
2,8 bar (30 °C)[2]
4,9 bar (50 °C)[2] | |
| Niebezpieczeństwa | | Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2015-10-07] | | | Globalnie zharmonizowany system
klasyfikacji i oznakowania chemikaliów | | Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[4] | | | | | | Zwroty H | H220, H280[6] | | Zwroty P | P210, P410+P403[6] | | | | Europejskie oznakowanie substancji | | oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne | | Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[4] |  | Skrajnie
łatwopalny
(F+) | | | | | Zwroty R | R12 | | Zwroty S | S2, S9, S16 | | | | NFPA 704 | Na podstawie
podanego źródła[5] | | | | | | Temperatura zapłonu | −60 °C[2][7] | | Temperatura samozapłonu | 287 °C[7]
365 °C[2] | | Granice wybuchowości | 1,4–9,4%[2]
1,8–8,4%[5] | | Numer RTECS | EJ4200000 | | Stężenie śmiertelne | LC50 658 g/m³ (szczur, 4 h)[3] | |
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) |
 | Multimedia w Wikimedia Commons | |
 | Hasło w Wikisłowniku | |
Butan, C
4H
10 – organiczny związek chemiczny z grupy węglowodorów nasyconych, czwarty homolog w szeregu homologicznym alkanów. Jego izomerem jest izobutan.
Zastosowanie
Właściwości
Butan jest nierozpuszczalny w wodzie, a rozpuszczalny w etanolu i eterze dietylowym. Występuje w ropie naftowej. Po spaleniu całkowitym kilograma tego węglowodoru powstaje ok. 1,5 kg wody i ok. 3 kg dwutlenku węgla:
- 2C
4H
10 + 13O
2 → 8CO
2 + 10 H
2O
Wpływ na organizm człowieka
Butan po inhalacji dostaje się do krwiobiegu i w ciągu kilku sekund wywołuje odurzenie, dlatego jest często stosowaną substancją odurzającą[8]. W tym celu wykorzystywane jest najczęściej paliwo do zapalniczek. W takiej formie był np. najczęściej nadużywaną substancją lotną w Wielkiej Brytanii w latach 1971–2004 (>38%), a w 2004 r. był przyczyną 52% zgonów związanych z wdychaniem substancji lotnych[9]. Wdychanie butanu może powodować euforię, senność, utratę przytomności, asfiksję, zaburzenia rytmu serca, wahania ciśnienia krwi i chwilową utratę pamięci, w przypadku nadużywania bezpośrednio z pojemnika pod wysokim ciśnieniem, a także może prowadzić do śmierci w wyniku uduszenia i migotania komór[8].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d Haynes 2014 ↓, s. 3-76.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Butane, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 10030 [dostęp 2015-10-07] (niem. • ang.).
- ↑ a b c d Butane, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2015-10-07] (ang.).
- ↑ a b Butan (ang.) w wykazie klasyfikacji i oznakowania Europejskiej Agencji Chemikaliów. [dostęp 2015-10-07].
- ↑ a b Butane, międzynarodowa karta bezpieczeństwa chemicznego, Międzynarodowa Organizacja Pracy [dostęp 2015-10-07] (pol. • ang.).
- ↑ a b Butan (nr 494402) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2015-10-07]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
- ↑ a b Haynes 2014 ↓, s. 16-22.
- ↑ a b Neurotoxic Effects from Butane Gas, thcfarmer.com, 19 grudnia 2009 [dostęp 2023-01-26] (ang.).
- ↑ M.E.M.E. Field-Smith M.E.M.E. i inni, Trends in death Associated with Abuse of Volatile Substances 1971–2004. Report 19, St George's, University of London, Division of Community Health Sciences, lipiec 2006, ISBN 978-1-8981-8326-6 [zarchiwizowane 2007-03-27] (ang.).
Bibliografia
- CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M.W.M. Haynes (red.), wyd. 95, Boca Raton: CRC Press, 2014, ISBN 978-1-4822-0867-2 (ang.).
